‘Huilen, huilen. O, wat hebben we gehuild. Verschrikkelijk.’ Aan het woord was de in de Oekraïne geboren Nina Oolders-Kalpeta. In de documentaire Russische oorlogsbruiden in Nederland vertelde zij over wat haar is overkomen. Onlangs is ze overleden. Met haar dochters Anna en Liza bespreek ik haar afscheid. Ze heeft de grote hongersnood als gevolg van het beleid van Stalin in de jaren 30 overleefd. Als Ostarbeiter moest ze in 1942 dwangarbeid verrichten in de Duitse kampen. De Duitsers scheidden 1,2 miljoen meisjes op hun 16e van hun families en voerden hen af naar Duitsland. Als Untermensch zagen de nazi’s hen. Nina vond haar houvast in het Russisch-Orthodoxe geloof.
Anna en Liza ken ik van de sportschool. Uiterlijk lijken ze op elkaar. Beide vrouwen hebben een stevige bouw, blond haar, vallend tot op de schouders, opgestoken of in een staartje, blauwe ogen, hoge jukbeenderen en dezelfde levendige uitdrukking in het gezicht. Bij de voorbereidingen van het afscheid van hun moeder vertellen de dochters ieder hun eigen verhaal. Liza benoemt de negatieve manier waarop hun moeder aandacht vroeg – niets was goed -. Anna vertelt dat ze ook musea met haar moeder bezocht. ‘Daar was ze dol op. Haar frustratie was haar gebrek aan ontwikkeling terwijl ze zo intelligent was.’ Over één ding zijn ze het eens: hun moeder wilde een eenvoudige Russische-Orthodoxe uitvaart. Liza: ‘Ze leefde als een non.’
In de kleine aula van het crematorium vindt de ingetogen plechtigheid plaats. 22 personen zijn aanwezig. Bij binnenkomst in de donkere, kleine aula ligt op iedere hoek van de bank een klein kaarsje. Smalle, bruine kaarsjes zoals in de orthodoxe kerken gebruikelijk. Vragend kijk ik naar de aulamedewerker. Mag dit? Hij schudt zuchtend zijn hoofd. Zonder overleg heeft de voorganger van de Russisch-Orthodoxe kerk deze kaarsjes klaargelegd. Wierook heeft hij ook geprobeerd. Natuurlijk, want in de Russisch-orthodoxe kerk is dit een essentieel onderdeel van de dienst.
Nina ontmoet haar Nederlandse man in het kamp. Ze vergezelt hem naar Nederland. Hij overlijdt als Anna 17 jaar oud is. Liza is dan 12 jaar. Terug naar de Oekraïne kan Nina niet. De Russen zien haar als verrader omdat zij in Duitsland heeft gewerkt. Of de Nederlanders haar met rust lieten? Niet echt. Tijdens de Hongaarse opstand in 1956 scholden zij haar en haar dochters uit voor vuile Russen. ‘Stel je voor, wij werden uitgejouwd voor Stalinaanhangers, terwijl zijn beleid onze moeder zoveel verdriet heeft bezorgd.’
De laatste jaren van haar leven heeft Nina in angst geleefd. Heftige beelden uit de Stalinperiode en het Duitse krijgsgevangenschap beheersten haar binnenwereld. Wantrouwen en agressie bepaalden haar.
Tijdens de ceremonie leest Anna een gedicht voor over koffie, want koffie wás hun moeder. Ave Maria en Strauss klinken luid door de aula, zij steken de kaarsen aan, de priester declameert zingend. Een servet vangt het druipende kaarsvet op. De vloer van de aula blijft schoon. Scherp houd ik in de gaten of de kaarsjes rechtop blijven. Hun moeder heeft het afscheid dat ze wenste.
afscheid|uitvaart|crematie|plechtigheid|ceremonie
Het programma over Nina Kalpeta is terug te zien in het televisieprogramma Andere Tijden: Russische oorlogsbruiden in Nederland.